همه راه ها، به جز راهی که به اسارت ختم می شد، یکی بعد از دیگری بسته شده بود. تن دادن به اسارت اخرین راهی است که یک جنگجو به آن می اندیشد. اما،وقتی خشاب هایت خالی باشد و تانک های دشمن محاصره ات کرده باشند و پیاده نظام آنها لوله تفنگش را به سویت نشانه رفته باشد. تن دادن به اسارت اولین فکری است که مثل طوفان توی مغزت می پیچد و دیوانه ات می کند.

دیدن دشمن از نزدیک حس غریبی دارد. استشمام بوی ادکلنی که زده است. نحوه لباس پوشیدنش، طرز نگاه و رنگ پوستش، تن صدا و زبان گفت و گویش، همه وهمه به تو می گویند که دشمن در یک قدمی توست؛ دشمنی که همیشه به او فکر کرده ای، دشمنی که تا آن لحظه فقط انفجار توپ و خمپاره اش را دیده ای حالا تفنگش را از فاصله دو متری به طرف تو گرفته است و از تو می خواهد دست هایت را بالا ببری و تسلیم او بشوی...

(آن بیست و سه نفر، صفحه 102)

 (روطه ، جبهه ای به عرض ده متر) نام کتابی است از سرداراحمد رضا طاووسی که به بیان خاطرات خویش از دوران دفاع مقدس پرداخته است.سال گذشته به واسطه یکی از وبلاگ های شهرضا با این کتاب آشنا شدم ولی نه به کتاب دسترسی داشتم و نه مجال خواندنش فراهم شد. در دیدار اتفاقی و کوتاهی که در ایام نوروزبا نویسنده کتاب انجام شد ایشان خبر از چاپ مجدد کتاب با ویرایش جدید دادند.در تعطیلات اخیر که شهرضا بودم به واسطه لطف ابوی کتاب به دستم رسید و در نیم روزی خواندمش. گاه تند و سریع و گاه همراه با تامل و حتی مرور دوباره.به نظرم رسید که چندنکته را در نقد و بررسی این کتاب متذکر شوم:

در اخبار آمده بود که رمان (نامیرا) به چاپ سیزدهم رسید. نامیرا اثری داستانی است از صادق کرمیار. ساده و گیراست. حال و هوای یک مقطع تاریخ ساز را بیان می کند که عزایش هنوزکه هنوز است تازه است...کربلا. واقعه ای لو رفته که مخاطبش آخرش را می داند و باز نویسی اش کار هر کسی نیست. کتاب نامیرا جامعه شناسی مردم کوفه در قالب یک رمان است همراه با چاشنی یک ماجرای عاشقانه میان دو شخصیت به نام های ربیع و سلیمه.این کتاب که بر پایه وقایع تاریخی و نه تخیلات نویسنده خلق شده به شخصیت های متفاوتی می پردازد که در راستای دعوت سید الشهداء (ع) به پیکار با ظلم عکس العمل های متفاوتی از خود نشان می دهند. برخی مانند انس بن حارث کاهلی ، قاطع و مستحکم، قبل تر از محرم ، در بیرون کوفه خیمه زده ومنتظر رسیدن یار است.اما برای همه نماز خوان های کوفه تصویر اینقدر هم شفافیت ندارد. عبدالله بن عمیر کوفی، که در راه اسلام کم شمشیر نزده است، در ابتدای امر این سوال برایش وجود دارد که چرا فرزند پیامبر جلوی خلیفه پدربزرگش ایستاده است؟ عبدالله بن عمیر و همسرش ام وهب چون بر پایه یک تفکر صادقانه حرکت می کردند و حتی مخالفتشان هم حساب و کتاب داشت سرانجام خداوند حق را نشانشان داد و در آخرین لحظات به سپاه داد علیه بیداد پیوستند و با شهادتشان جاودانه شدند. اوج هیجان خواننده این کتاب زمانی است که با تمام وجود لمس می کند کسی که در ابتدای امر چند موتوره علیه یزید به زبان می شورید، به عبدالله بن عمیر خرده گرفت که راحت طلب و محتاط است، دامادی از غیر قبیله اش را برگزید صرفا بخاطر علی دوستی اش، اما روز عاشورا همگان او را سوار بر اسب ، تحت امر عمر سعد دیدند.اینجاست که بایدگفت شهادت مظلومانه امام حسین (ع) را نه در صداقت تردید ناپذیر انس بن حارث کاهلی،نه در رذالت بی بروبرگرد شمر بن ذی الجوشن ها بلکه در هوا و هوس کسانی چون عمرو بن حجاج مذحجی باید یافت.

در این کتاب هم به درد کوفیان اشاره شده است و هم به درد شناسی استاد عبیدالله بن زیاد! عبیدالله یک جامعه شناس بود. می دانست هر اعتراضی از یک درد برخاسته است. اما این درد چیست؟ درد دین ؟ درد  کم رنگ شدن احکام شریعت؟ و یا درد فقر؟ درد کمبود اجتماعی؟ درد دیده نشدن و به حساب نیامدن؟ کوفه یک درد بزرگ داشت و آن اینکه در مقابل شام کم آورده بود.داخل این درد نیز دغدغه ها متفاوت اما همر نگ است. یکی امید دارد به منالی برسد. دیگری پست را می خواهد حال چه همراه حسین و چه در معیت دشمن حسین. اینکه عبیدالله سفره هجده هزار نامه را جمع کرد همین درد شناسی بود. صدای جرینگ سکه ها به مثابه نغمه های بلبلان خوش الحان خیلی ها را به سکوت واداشت. برخی دیگر سریع به یک مکر و حیله و ظاهر سازی فریب خوردند. و دیگرانی هم بخاطر اراده پائین به مختصر عربده و لاف زدنی ، واپس زدند. در این کش و قوس بلاخره حقیقت خودش را نشان داد. حقیقتی که بر اساس( کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا) ماندگار و (نامیرا) است اما به چه قیمتی؟ خون بهترین عزیزان خدا.

(نامیرا) یک دوره فتنه شناسی و لمس کردن نشستن غبار بر چهره نورانی حقیقت، با تمام وجود است. گو اینکه دغدغه و نیت هم چنان که روایات هم فریاد زده اند، حرف نخست را می زند. ما برای شناخت یک حادثه نه صرفا لایه ظاهری آن را ، بلکه باید لایه های پوشیده آن را نیز واکاوی کنیم. اینکه سپاه هزاران نفری مسلم در غروب به عدد انگشتان دست کاهش می یابد فقط ظاهری است که تا عمق ماجرا برای مخاطب تفهیم نشود عزاداری اش صرفا برای یک مظلومیت و احساسی خواهد بود .

در سالگشت نهم دی جای خالی یک (نامیرا) هم احساس می شود. نامیرائی که نه فقط در تقویم رسمی کشور بلکه در دل ها و اندیشه ها نامیرا شد. شنیدم رهبر انقلاب فرموده اند: هر کس می خواهد فتنه هشتاد و هشت را بشناسد این کتاب را بخواند. گو اینکه نه فقط آن فتنه بعید، بلکه این فتنه قریب هم (نامیرا)ئی می خواهد. اینکه در اردوگاه نخست وزیر امام ، عکس امام پاره می شود باردار فتنه ها و نیت های پشت پرده زیادی است.پس نه یک (نامیرا) بلکه (نامیرا) ها باید. 

نه رکوردی در گینس است و نه یک فیلم در ژانر تخیلی، انسان 250 ساله عنوانی برای یک کتاب سیصد و چند صفحه ای است. نامش جذاب و در عین حال بیانگر یک واقعیت نسبتا مغفول است. برای اولین بار رهبر انقلاب در دومین کنگره جهانی امام رضا در سال1365 عنوان کلیدی(انسان 250ساله) را که تصویرگر حرکت یکپارچه و پیوسته ائمه به سوی مقصدی واحد است را بکار بردند.سه سال پیش با گردآوری سخنان رهبری معظم درباره تک تک امامان معصوم که به صورت سخنرانی و یا مکتوب عرضه شده کتابی منتشر شد به عنوان انسان 250 ساله.

خصوصیت بارز این کتاب ، نگاه بالادستی و فرابخشی به سیر حرکت پیامبر اکرم و امامان(ع) و دید کلان نگر نسبت به اعمال معصومانه آنهاست.به دیگر سخن این کتاب نه تاریخ بلکه تحلیل فرامقطعی تاریخ است .شکی نیست که تفاوت های فرهنگی و سیاسی در دوران های مختلف ائمه باعث شده است که تفاوت هایی در سیره آنها مشاهده شود.عصر ظهور اسلام،درگیری اسلام علوی و اسلام اموی، عصر تقیه و عصر غیبت و تشکیل شبکه های گسترده وکالت و سرانجام رسیدن به زمانه غیبت کبری نتایجی حداقلی از مطالعه جزء نگرانه نسبت به معصومین است. حال آنکه همان طور که در موردآیات قران کریم صرف نظر از خود آیه، مفسرین ارتباط ایه با قبل و بعدش را هم مورد واکاوی قرار می دهند در مورد قران ناطق هم مقایسه منطقی عملکرد هر امامی با دوران قبل و بعد خود نتیجه ای جالب و گاه غیر منتظره را به ما عرضه می کند.به دیگر سخن سوای از برداشتی که از زندگی شصت و سه ساله امیر المومنین به دست می آید ما شاهد حرکتی استمراری هستیم که در ان بقیه امامان تا خاتم الائمه با وجود تفاوت های عصر زندگی شان و شرایط مساعد یا نامساعد تبلیغ و تحکیم و استقرار دین در ان مشترکند.به تعبیر رهبر انقلاب در این کتاب: زندگی این بزرگواران علی رغم تفاوت ظاهری در مجموع یک حرکت مستمر و طولانی است که از سال دهم ، یازدهم هجرت شروع می شود و دویست و پنجاه سال ادامه پیدا می کند و به سال دویست و شصت که سال شروع غیبت صغری است خاتمه پیدا می کند. توجه به این نگاه کلان از یک سو برخی تعارضات ظاهری در رفتار امامان را برای مخاطب سده پانزدهم اسلام روشن و توجیه می کند، از سوی دیگر موید این نکته است که بدون داشتن راهبرد و برنامه های دراز مدت عملا هیچ فعالیت فرهنگی عمیق واز جمله احیای تمدن عمیق و اثر گذار به دست نخواهد آمد.

قرار نیست در این کتاب بدانید جنگ جمل و صفین و نهروان چند سال و چند ماه طول کشید.قرار نیست آن به آن و صفحه و به صفحه اسم خلفای ناحق اموی و عباسی جلوی چشمان خواننده ردیف شوند و سپس محاکمه، قرار است خط سیر یک حرکت مقدس تبیین شود که در راه به مقصد رسیدن آن سیزده معصوم طعم شهادت را نوشیدند و معصوم آخر هم به غیبتی سرنوشت ساز درآمد.با مطالعه این کتاب می توان اذعان کرد که ائمه از لحظه شهادت پیامبر تا سال غیبت امام زمان(ع) صرفا به جامعه ای اسلامی قانع نبودند ودر صدد بودند که حکومت اسلامی را به وجود بیاورند. منتها این حکومت لزوما در زمان خودشان مد نظر نبود لذا حتی با مخالفت هائی با قیام های مسلحانه از سوی برخی امامان مواجه می شویم.به دیگر سخن تشکیل این حکومت می توانست در آینده ای میان مدت و یا بلند مدت هم محقق شود.تدبر در این نکته می تواند نگاه ها به انقلاب اسلامی ایران و نقش آن در تحقق خواسته امامان معصوم و بلکه انبیاء الهی را عمیق تر و نافذتر کند و فراتر از تفسیر ظاهری وکوته بینانه از ان یعنی تغییر یافتن عادی و مرسوم حکومتی به حکومت و سیستمی دیگر ، جنبه ای قدسی و فرا ناسوتی از حرکت و نهضت امام خمینی(ره) را برای همگان رو کند به گونه ای که قطعه ای بزرگ از پازل تشکیل حکومت الهی تکمیل شده وراه برای فرجام آن یعنی انقلاب امام دوازدهم(ع) هموارتر شود.

این کتاب را در یک ساله اخیر در بسیاری از سخنرانی ها و کلاس هایم معرفی کرده ام و تاکید کرده ام به خواندنش. مخصوصا که بخاطر دارا بودن تکه های زیادی از تاریخ کمتر گفته شده اقشار مختلفی از مردم می توانند از آن بهره مند شوند و نگاه خودشان به امامان را از سیری مقطعی و بخشی نگر به حرکتی مستمر و نظام مند در بعد فرهنگی وسیاسی ارتقاء بخشند.