در فرهنگ دینی  (و لو قائل به تسامح و فراخناکی معنای دین باشیم) مفهوم عید ، مفهومی لاینفک و جداناشدنی و یکی از ارکان اصلی مناسک دینی به حساب می آید. دین اسلام هم از این قاعده مستثنا نیست و طبق مذهب شیعه چهار عید غدیرخم، قربان، فطر و جمعه به عنوان اعیاد مذهبی به شمار می آیند که سه تای اولی سالیانه و مورد آخر هفتگی می باشد.اگرچه به واسطه تفاوت نگاه میان شیعه و سنی رتبه بندی این اعیاد متفاوت است به طوری که در شیعه عید غدیر اهم اعیاد و عیدالله الاکبر است و در اهل تسنن این صدارت از انِ عید فطر است و لیکن این تفاوت اندیشه نباید ما را از نگاه راهبردی که می توان به عید فطر به عنوان یک عید مشترکبین تمام مسلمین داشت غافل کندچه اینکه عید فطر روز تعطیل در تمامی کشورهای اسلامی و بلکه در سازمان ملل متحد است و از عمیق ترین نقاط اشتراک بین ملل اسلامی با وجود تمام تفاوت های مذهبی، فرهنگی و سیاسی به شمار می آید.در این گفتار به طور اختصار به سه بعد از ابعاد مختلف عید فطر از نگاهی کلان می پردازیم:

بعد فرهنگی

با توجه به اینکه عید فطر بعد از یک ماه روزه داری به عنوان یوم الجائزه و روز تشویق بندگان راستین خدا معین شده است  سهم شایانی در بار معنایی این عید را میتوان بعد فرهنگی و ارزشی و به طور خاص عبادی آن دانست. در این عید تبلور اطاعتبه بالاترین حد خود می رسد و در حالیکه روزه داری و امساک از بعضی محرمات در هفته های قبل ازآن بر مکلفین واجب بود در این روز ، امساک از خوردن و آشامیدن برای همان مکلفین حرام و ممنوع می شود. واکاوی مفهوم لغوی و اصطلاحی عید می تواند در این زمینه بسیار راهگشا باشد. برخی در تعریف عید گفته اند که به خاطر کثرت عوائد و هدیه های الهی این روز عید نامیده شده و برخی این نام را به معنای عود و بازگشت به خوبی ها و ارزش های وحیانی می دانند. اعمال روز عید هم ، خود به نوعی اشاره به ساحتی بکر و کارنشده از فقه عمومی به نام  فقه شادی و شادمانی است که بیشتر در ذکر،نمازو زکات خودنمایی می کند و البته نیاز به واکاوی مجزا و قابل توجهی دارد.

بعد اقتصادی

وجوب زکات فطره در این روز در یک نگاه کلان متذکر این نکته است که عبادت در دین اسلام جدای از سیر واحدو عیش مشترک و همدردانه با دیگر همنوعان و هم کیشان نیست. در این نگاه لطیف و وحیانی روزه نه نوعی مراقبه فردی و پشت کوهی و متغافلانه از سیاست و اقتصاد، بلکه عبادتی در راستای مراقبه جمعی و حرکت همگانی تفسیر می شود که شرط قبولی یک ماه رمضان رسیدگی اقتصادی به مستحقین و فقرا و در نتیجه گام برداشتن در ساختن بهشتی زمینی به عنوان مقدمه بهشت اخروی معرفی می شود.فراتر از زکات خود جمع واجتماع متدینین می تواند ظرفیت های عظیمی را در تحقق امور اقتصادی کلان وراهگشا حتی در قلمرو ملی را فراهم آورد.

بعد سیاسی

نماز عید فطر انهم در یک زمان مشخص و در اقصی نقاط عالم فراتر از عنوان عبادت، از مهم ترین گام های وحدت امت اسلامی به شمار می رود. نماز به مثابه یک روح جمعی سریان یافته در امت اسلام و هم چنین جو شادمانه اسلامی این روز در اقصا نقاط جماهیر اسلامی ظرفیتی است که متاسفانه در سالهای اخیر تنها در ارسال پیام های تبریک روسای جمهور اسلامی خلاصه شده و هیچ گام عملی قابل توجهی برای استفاده عملی و شایان از آن حداقل در رفع مخاصمات و تنش های منطقه ای و بین المللی برداشته نشده است. به نظر می رسد با تمام اهمیتی که عید فطر در کشورهای اسلامی دارد و گاه حتی تا یک هفته تعطیلی را به دنبال خود یدک می کشد اما بعد عبادی ان بر دیگر ابعاد آن که اتفاقا در شرایط فعلی عالم زخم خورده اسلام بیش از پیش مورد نیاز است غلبه کرده و سایه انداخته است. جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشور پیشرو در اتحاد اسلام، همان گونه که با وجود تمام سنگ اندازی های سیاسی و تحجر سلفی گری توانست بعد سیاسی حج را تا حدودی از غربت به درآورد تا شایسته نام حج ابراهیمی بشود بجا و در خور توجه است که در زمینه عید فطرهم در یک فرآیند فرهنگی و با حفظ لوازم دیپلماتیک ، با احیاء بعد سیاسی عید فطر و مجموعه اعیاد مشترک اسلامی گام بالاتری درتحقق و ایجاد بالفعل امت واحد اسلامی بردارد. انشاء الله   

افضل اعمال شب قدر...

زیارت سید الشهداء نیست!

غسل شب قدر نیست!

صد رکعت نماز مستحب نیست!

دعا و استغفار هم نیست ..

افضل اعمال شب قدر...نماز صبح است.

مرز بین واجبات و مستحبات بسیار دقیق است و نازک

این سخن اما به معنای کم ارزش بودن مستحبات نیست.

اصل روزه داری به غیر از دو روز عید فطرو عید قربان جائز است و گاه پسندیده، اما روزه خواری به عنوان یک ناهنجاری  عمرش به اندازه خود ماه مبارک رمضان است با رمضان می آید و با رمضان هم می رود به همراه وعده های رسمی نهادهای الگانس دار و بی سیم به دست و نچ نچ پر سر و صدای مومنین و مومنات که امسال روزه خوری زیاد بود و بعد همه چیز خاموش می شود تا سال بعد.

در این شکی نیست که روزه به نسبت برخی اعمال عبادی دیگر مانند نماز بسیار کم سر و صدا و مخفی است و حتی در غیر از ماه مبارک رمضان جز با خود اظهاری شخص مشخص نمی شود که او روزه است یا نه؟ همین نکته یعنی مخفی بودن روزه از عواملی است که باعث می شود ضد و دشمن آن یعنی روزه خواری بیشتر به چشم می آید. ممکن است در جمعی هزار نفره ارتکاب فقط یک نفر به این حرام الهی همه تقدس این بزم را زیر سوال ببرد و برای تمام بینندگان ایجاد سوال کند. قاعدتا وقتی می گوییم و می نویسیم روزه خواری و یا به تعبیر عوامانه تر ( روزه خوری) معنای مذموم و ناهنجار آن مراد است و نه معنای لغوی آن که شامل روزه نگرفتن افراد دارای عذر مانند مریضان و سالخوردگان می شود .هم چنین به تعبیر رساتر مراد از این ناهنجاری ، عبور از خط قرمز حیای محیطی و ادب پیرامونی در شهر و دیار اسلامی و ارتکاب به محرمات روزه دار در ملاو منظر عموم است حال چه مرتکب این کار در اصل روزه نگرفتنش معذور باشد یا نباشد.

در یک نگاه کلان مذهبی باید اذعان کرد که قسمت قابل توجهی از حس وحال معنوی ماه مبارک رمضان نه بسته و در گرو افراد بلکه طفیلی و محصول محیط معنوی حاصل شده در این ماه است. در این ایام گو اینکه همانند تک تک افراد روزه دار، شهرها و بلاد روزه دارهم به نوعی مورد توجه خاص فرشتگان الهی و خوبان عالم است. پائین آمدن آمار جرم و فساد در این ماه مبارک تنها بخشی از واقعیات ظاهر شدن درباره لایه های معنوی شهر و کشور روزه دار در این ضیافه الله است. اینکه در یک شهر حتی همه مکلفین روزه بگیرند و تنها یک نفر دست به روزه خواری بزند برای برهم زدن پازل زیبای باطنی و ایمانی آن منطقه کفایت می کند و طبیعتا زیرمجموعه این سوال مهم قرار می گیرد که روزه خواری چرا؟ عوامل آن چیست؟ آیا مانند پدیده بد حجابی می تواند اغراض سیاسی داشته باشد و اصطلاحا نوعی نافرمانی مدنی به حساب آید؟ در برچیدن آن باز باید منتظر کار فرهنگی بمانیم و یا اینکه جامعه در برخورد فیزیکی و گاه تند با آن توجیه و متقاعد است و آن را براحتی هضم می کند؟

از لحاظ جغرافیایی مناطق مسافر خیز در یک کشور، استان و حتی یک شهر بیش از بقیه با این پدیده مواجهند. مسافر بودن و معذور بودن یک طرف قضیه است و حرمت ماه مبارک رمضان را نگه داشتن طرف دیگر آن و نباید این دو ساحت با هم خلط شود. از لحاظ اجتماعی به نظر می رسد که روزه خواری با بعضی ناهنجاری های دیگر مانند بد حجابی تفاوت های عدیده ای وجود دارد . در روزه خواری به نسبت، اغراض سیاسی کمتر به چشم می خورد. گو اینکه بیشتر مسائلی همچون ناتوانی جسمانی و نفس گیر بودن روزه در این ایام گرم سال مورد توجه قرار می گیرد. اما در این میان نباید نقش خانواده را نادیده گرفت . خانواده ای که روزه داران آن در اقلیت به سر می برند و از سویی تقید به حریم نگه داشتن این ماه ندارند را نمی توان با مریض و کهنسال معتقدی یکسان دانست که معذور بوده و حتی روزه گرفتن برایش حرام است ولی با اینحال یک لیوان آب را در گوشه اتاق خانه میل می کند و نه کنار آبسردکن تعبیه شده در میدان مرکزی شهر!

در این میان در شیوع این ناهنجاری که در بعضی کلان شهرها حاد تر شده است به دخالت نهادهای رسمی بیش از پیش نیاز است. اگر چه نهی از منکر لسانی وظیفه ای توقف ناپذیر در باره همه منکرات است ولکن به نظر می رسد که جامعه ما انتظار برخورد های قضایی بیشتر با کسانی را دارد که عامدانه قصد برهم زدن عیش معنوی روزه داران را دارند. چه اینکه گاه با کمال تاسف مشاهده می شود ماموری که برای برچیدن بساط روزه خواران اعزام می شود در زمره خود آنهاست|! و اصلا اعتقادی به این گونه مسائل ندارد؟ هنوز جو غالب با روزه داری است به شرطی که با یک مدیریت حساب شده و دوسویه از جانب مردم و مسئولین امر این ناهنجاری به حداقل برسد و در نتیجه ریسک آن بالا برود.

بحث بالا صرفا یک سوال بود که باید در جوانب آن تفحص و تفکر بیشتری صورت بگیرد.

چند سال پیش، یک موسسه هنری بین بچه های دبستانی سراسر کشور مسابقه ای گذاشتند. فراخوان مسابقه این چنین بود: آرزوهایی که از خدا می خواهید ، روی کاغذ بنویسید و برای ما بفرستید!

همین عنوان ساده با چاشنی معصومیت دست نخورده خردسالی و حس و حال پر نشاط کودکانه کافی بود تا بچه های قدونیم قد مدرسه ای ،آرزوهای رنگارنگ و جورواجور خود را بر کاغذی سفید پیاده کنند و بعد ، همراه پاکتی امانتدار روانه پایتخت کنند به امان خدا. نامه ها که باز شدند دبیرخانه مسابقه دچار جذر و مد بی سابقه دعاهای کودکانه شده بود. از درست شدن و نوشدن چرخ مسابقه داداش کوچولو و چرخ خیاطی مامان و چرخ دستی بابا گرفته تا دعا برای رفوزه شدن بچه همسایه بغلی که همیشه بقیه را مسخره می کند! یکی از دعاهای پرمشتری و پر تکرار این دعا بود:

خداجون، آرزو می کنم که هر روز جمعه باشد!

شاید دعای خنده داری باشد برای بزرگ تر ها ، اما از نگاه فلسفی بسیار عمیق است و پر معنا.اگر دستی به سروگوش نگاهمان بکشیم و تعارفات بی مورد را هم قیچی کنیم و از همه مهمتر کاری به سن وسال دعا کننده نداشته باشیم صد البته آرزوی بالا، از عرفان و معرفت ناب هم بی بهره و کم بهره نیست گو اینکه همان کودک دبستانی با نیشخند خودش بما می فهماند که اگر شما هم لذت جمعه و تعطیلات را در می یافتید از خدا خواسته دیگری مثل پول و ماشین و شغل و .....طلب نمی کردید.مگر نه اینکه  اگر محبوبی چشم آدمی را پر کرد دیگر حکم خط کشی را پیدا می کند که همه عالم را با آن اندازه می گیرد. قانون عالم است . سن و سال هم ندارد . تنها تفاوتش در محبوب ها و خواسته هاست. گاه دنیایی محض است و به تعبیری زیر زمینی، گاه زمینی و گاه آسمانی بالاتر از ابرها و بعد هم عرش! گاه کودکانه است و به اندک قانع است و گاه اسم ورسمی می طلبد بس فراخناک و عریض و طویل!

با نزدیک شدن به ماه خدابد نیست این قاعده را این بار از زبان اشرف مخلوقات و عقل کل عالم یعنی پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) بازخوانی کنیم که حضرتش فرمود:

لو علم الناس ما فی شهر رمضان لتمنت ان یکون سنه

(اگر مردم می دانستند چه برکات و فوائدی در ماه رمضان است آرزو می کردند که رمضان به جای یک ماه ، کل سال بود)

پیامبر شرط بزرگی را پیش پای ما نهاد . لو علم الناس...(اگر مردم بدانند و بفهمند و دریابند....)

آری ، رمضان سالی یک شرط بزرگ دارد و آن رمضان داری است. 

متون مقدس ادیان ابراهیمی و به طور خاص اسلام وقتی می خواهند از بشر شماره یک و به تعبیری شخص اول عالم ممکنات یاد کنند او را اسوه و الگو می خوانند. در قرآن کریم پیامبر خاتم را به عنوان اسوه حسنه معرفی کرده است. در مقابل شیطان به عنوان قدوه و الگوی نامناسب معرفی شده است. نکته و راز مهمی که در اسوه بودن وجود دارد آنست که دیگران و تک تک نفرات بعدی هم می توانند به آن مقام دست یابند. به دیگر سخن صرف نظر از مقامات موهبتی مانند عصمت و علم لدنی ، اسوه حسنه همانند دیگران در بازار حضور می یافته و خرید می کرده، ازدواج نموده وبار تربیت فرزند را به دوش کشیده، در جنگ سخت و گاه تن به تن غایب از نظرها نبوده ، به وقت مسجد و عبادت و هدایت کم نمی گذاشته و خلاصه اینکه به جای غاری در پشت کوه قاف خانه اش را بین مردم و در کنار خانه خدا یعنی مسجد بنا نهاده  است.

یکی از مهم ترین آسیب ها و خلط هایی که در طول تاریخ از سوی متولیان و مبلغان غیر معصوم دین ناخواسته رواج پیدا کرده معرفی پیشوایان دینی به عنوان اسطوره بوده است. اسطوره در ذات خود دست نیافتنی بودن و تک بودن خود را یدک می کشد. اسطوره مقام و رتبه ای متعالی و غالبا ندیدنی  است که تنها کاری که بشر در مقابل ان می تواند انجام دهد چند کیلو حسرت و آه است و بس! و حال آنکه اسوه دست یافتنی است آنهم با الگویی معصوم و خطا ناپذیر که تک تک حرکات و سکناتش قابل پیروی و اقتداست.

حکایت خلط اسوه و اسطوره نه فقط در ساحت دین که در میدان اجتماع و فرهنگ هم رخ داده است. به عنوان یک نمونه کوچک بد نیست بدانیم که انچه در سالهای بعد از دفاع مقدس از شهدا به نسل جنگ ندیده تحویل داده ایم بیشتر اسطوره بوده است تا اسوه جهاد و شهادت. اسطوره هایی پاستوریزه که هیچ خطا و اشتباهی نداشته اند و بغیر از مسجد و آخوند و پرچم یا حسین هیچ به خود ندیده اند. شاید یکی از علل شهرت و جا افتادن فیلم هایی مثل اخراجی ها جدای از جنبه طنز آن جامع نگری و نگاه کردن به کلیه مقاطع زندگی یک رزمنده و نه صرفا توقف در زندگی خط مقدم او باشد.

حرف در این باره زیاد است . تا بعد.