نامه رسانه ای تاریخی است که با وجود پیشرفت های بشر در عرصه فناوریهای نوین اگرچه اشکالی تازه و دیجیتال پیداکرده است ولکن هیچ گاه از ارزش و بهای ان کم نشده است. از نگاه عقیدتی نامه بخشی از میراث مکتوب ماست که در دورانهای مختلف توسط پیامبر، امامان و شیعیان در کاربردهای مختلف(اعم از امنیتی، سیاسی، اخلاقی و...) استفاده می شده است. بعد از دوران امام رضا علیه السلام و شروع امامت ائمه معروف به ابن الرضا(امام نهم،دهم و یازدهم) نامه در فرهنگ شیعی رنگ و بوی بیشتری یافت.در این دوران که از آن به عنوان دوره آشنایی گسترده شیعه با مفهوم غیبت  یاد می شود محبین اهل بیت به سختی می توانستند ائمه معصومین را زیارت کنند.ایجاد شبکه سراسری وکالت توسط امام کاظم وترغیب شیعیان در مراجعه به وکلا در تمامی امور اعم از اعتقادی و مالی توسط امامان بعدی به نوعی مهیا کردن جامعه شیعی برای یک غیبت طولانی مدت بود که در آن شیعیان با دسترسی به نائبان خاص و عام و فقهای صاحب ولایت کیان شیعه را حفظ می نمودند.در این میان با تنگ تر شدن محاصره امامان عسکریین و حصر انها در سامرا نامهبه عنوان یکی از مهم ترین رسانه ها برای حفظ ارتباط  با شیعیان به شمار می آمد.فضای امنیتی جهت جلوگیری از ارتباط گیری امام شیعه با پیروانش در زمان امام حسن عسکری به اوج رسید. شهادت در جوانی و مشرف نشدن به حج(در ظاهر) تنها دو نمونه از شواهد بسیاری است که حاکی از کنترل و محصور بودن امام یازدهم ع دارد.نامه های متعدد امام عسکری به شیعیان در مناطق مختلف اعم از حجاز، عراق و ایران حاکی از استفاده خاص و معنا دار حضرت از این رسانه و سعی در تقویت روحیه شیعیان و تذکر و یاداروی نسبت به نعمت تشیع و محبت اهل بیت دارد.نکته جالب در این نامه ان است که حضرت فراتر از ارتباط مکتوب با  اشخاص خاص مانند علی بن بابویه ، گاه به جمعیت ها و شهرهای شیعی نامه نگاشته اند. دو نامه حضرت به مردم شهرهای قم و آوه(روستایی نزدیک ساوه) که متن کامل آنها در منابع حدیثی موجود است از این قبیل به شمار می روند.

متاسفانه امروزه تنها آشنایی نسل جدید شیعی با نامه های پیشوایان معصوم خود در خوش بینانه ترین حالت محدود می شود به نامه های امام علی (ع) در نهج البلاغه که سید رضی انها را به صورت گزینشی (ونه کامل) گردآوری نموده است. با اینحال نباید غافل شد از تلاش و مجاهدت مرحوم احمدی میانجی در نیم قرن اخیر که با دو کتاب مکاتیب الرسول(سه جلد) و مکاتیب الائمه(هفت جلد) این جهت مغفول مانده از تاریخ شیعی را احیاء نمود. 

من در ابتدا یک بنیادگرای اسلامی بودم منهای خشونتش . من از سال‌ 52 تا 63 خودم را به عنوان یک بنیادگرای اسلامی توصیف می‌کنم، یعنی طرز تفکری مثل جوادی آملی، مصباح یزدی، آقای خمینی و مثل آقای مطهری داشتم؛ شخصیت‌هایی که من آنها را بنیادگرا می‌دانم ... بخش عمده‌ای از 18 سال عمری را که در قم گذراندم به هدر رفت و ضایع شد، مثل اینکه در کار اداری بروکراسی، قرطاس بازی و کاغذ بازی فراوان است ... من حتی یک لحظه به این کار (ملبّس شدن به لباس روحانیت) عقیده ندارم حتی یک ثانیه ... بعد از بنیادگرایی اسلامی به سنت‌گرایی کشیده شدم. {در مرحله بعد} از سنت‌گرایی اسلامی بیرون آمدم و به تجددگرایی اسلامی؛ مدرنیزم اسلامی کشیده شدم، ... این دوره، دوره اسلام تجدد گرایانه، اسلام مدرنیستی است... من در این دوره روشنفکر دینی بودم ... از آنجاییکه من عاشق چشم و ابروی هیچ مکتبی و مسلکی نبودم به اگزیستانسیالیسم روی آوردم، سال 80 به چیزی رسیدم که برساخته خودم است که از آن به عقلانیت و معنویت تعبیرمی کنم.... 12 سال است که در این عقلانیت و معنویت ماندم.......شاید بشود گفت «کشورهای اسکاندیناوی» بهتر از بقیه دنیا زندگی می‌کنند من فکر می‌کنم آن چیزی که مراد من از جمع عقلانیت و معنویت است در آنها بیشتر انجام گرفته تا مثلاً کشوری مثل کشور من که در آن نه عقلانیت تمام عیاری وجود دارد و نه معنویت تمام عیار، هیچ‌کدام وجود ندارد، تمام عیار که اصلاً خیلی پرمدعاست ناقصش هم وجود ندارد ... چیزی که من همیشه بر آن تاکید داشتم این است که معنویت به معنای دین‌ورزی نیست.

آن سان که حرامیان در ماه محرم الحرام حرمت و حریم سومین امام معصوم را شکستند فکر نمی کردند که آوازه این حرمت شکنی تا قرن ها و بلکه تا قیام قیامت گوش شنوای فلک را پرکند و اهل زمین را داغدار و ماتم زده. در باره عزاداری زمینیان زیاد دیده ایم و شنیده ایم اما عزاداری اسمان و اهل ان را هنوز که هنوز است تصویر و صدا نداریم که با چشم و گوش سر بشنفیم ودیده تر کنیم.  خبرها حاکی از ان است که شور حسینی درمیان اهل اسمانها بیش از این کره خاکی اما مغرور است. یکی از مهم ترین اسناد درباره محرم فرازمینی ها خودِ زیارت عاشوراست: وجلت و عظمت مصیبتک فی السموات علی جمیع اهل السموات.

براستی این اسمانیان چه کسانی هستند؟ توهم و مثال نیست. اجنه هم نیستند.عرفا و اولیاء الله هم مراد نیست.بعضی علما ملائکه را از مصادیق بارز اهل السموات می دانند. ولی این آخر راه نیست.روایات ما تصویر جسته و گریخته ای از اهل السموات ارائه کرده اند که دید زدن برخی از آنها شگفت انگیز است:

آنان از قیافه مردمان زمین می فهمند کدامشان اهل تواضعند..... علی بن ابیطالب ع را به عنوان امیرالمومنین صدا می کنند.......اهل بیت در میان آنها هم به عنوان کریم ترین مخلوقات به رسمیت شناخته شده اند.ولایت برآنها عرضه شده، برای امام حسین ع گریان و بی تابند. عزاداری انها برای امام جواد هم در بعضی منابع نقل شده است.اهل آسمان ها بی صبرانه منتظرند که امام زمان ع ظهور نماید.گو اینکه قبل از ظهور ظلم سراسر قلمرو آنان را نیز فرامی گیرد.....اهل آسمان ها هم به مانند ما به هنگام نفخ صور اول می میرند..... هم چنین آنها هم نمی توانند ارج وقرب روزه ماه رجب و هم چنین صدقه بجا و شایسته را اندازه گیری کنند.

اهل آسمان ها همصدا با کل عالم هستی بر معلم و تعلیم دهنده خیر و نیکی ، درود می فرستند.از سوی دیگر در آخرالزمان بر بعضی از زمینی ها که پوشش خاصی دارندو به طور دائم پشمینه پوش هستند نفرین میکنند.

سلام ما بر اهل آسمان های هفت گانه ....... 

با امامت امام جواد علیه السلام جامعه شیعی برای نخستین بار با کودکی نه ساله مواجه شد که ردای امامت را بر دوش کشیده و به مثابه جدش علی علیه السلام از هر چه بپرسند می داند و جواب می دهد. این بار اما امامت جلوه هستی شناسانه خود را رو کرد گو اینکه با امامت محمد بن علی الجواد(ع) جامعه شیعیان به خوبی معنا و مفهوم علم لدنی را لمس می کردند و می فهمیدند امامت منصبی نیست که انتخابات و دور هم نشینی عوام یا خواص جامعه آن را تعیین کند  .

بر خلاف کسانی چون دکتر مدرسی در کتاب مکتب در فرایند تکامل که سعی می کنند زمانه امام نهم  و مفترض الطاعه بودن یک انسان نه ساله در جامعه شیعی را دلیلی بر نفوذافکار غالیانه در ان روزگاران بدانندباید گفت اینکه یک کودک بعنوان حجت الهی معرفی شود جدید نبود چه اینکه این مردمان بارها در قران از زبان کودک گهواره نشین عیسی نام خوانده بودند: انی عبدالله اتانی الکتاب و جعلنی نبیا اگرچه این تجربه برای اولین بار در میان امامت خاصه رخ می داد ولی با روی دادنش نقش مهمی در استحکام و زدودن تردید در میان شیعیان داشت تا برای همیشه حساب امامت را از حکمرانی ظاهری و قالب هایی چون سلطنت وخلافت ظاهری جدا کنند.

و این پرونده برای همیشه مفتوح است...

دوسه سالی هست که بحث برسر تصاویر ونمادهای مورد استفاده در لوازم التحریر دانش اموزان به رسانه ها مکتوب و غیر مکتوب کشیده شده است. در هفته های اخیر و به مناسبت برپایی نمایشگاه لوازم التحریر در مرکز نمایشگاه های بین المللی تهران این بحث اوج بیشتری گرفت. چند نکته در این رابطه به نظرم رسید که توجه به آنها خالی از لطف نیست:

1-     یکی از نعمت های خدا دغدغه بجا و مناسب است. اصل اینکه گروه ها و لایه های مختلف فرهنگی در کشور اعم از مسوول و غیر مسئول به نوعی باور کرده اند ساماندهی  نمادهای فرهنگی و استفاده از آن در بازار لوازم التحریر آن هم با چند میلیون مشتری و گردش مالی بیش از چهار هزار میلیارد تومان یک ضرورت است در نوبه خود جای شکر دارد چه اینکه در بعضی از موارد مشابه مانند مقوله حجاب در برخی رده های مدیریتی هنوز این باور وجود ندارد که ما هدف تهاجم فرهنگی و بلکه زخم خورده آنیم. برای دیدن این زخمی ها نیازی به رفتن به بیمارستان نیست و می توان به محض اراده آنان را در سطح خیابان ها و یا کلاس های دانشگاه پیدا کنید!

2-    اگرچه دغدغه مندی مقدس است و محترم اما پایان مسیر متعالی شدن جامعه نیست. چه اینکه خیلی از دغدغه ها نیاز به فراگیر شدن در سطح جامعه و هم چنین اجرایی شدن مقدمات آن برای رسیدن به سطح مطلوب دارند کما اینکه در جامعه ما بسیاری از قوانین مدون جامع و مطلوب اما خاک خورده وجود دارند که تشنه و منتظر اجرا توسط متولیان امر هستند. در راستای همین نکته گروهی از دغدغه مندان نسبت به تصاویر واشکال روی لواز التحریر با این استدلال درست که تصاویر مرتبط با ذهن کودک به نوع در مفهوم سازی ارزشی او تاثیر گذار است آستین ها را بالا زده و خود دست به چاپ مقادیر زیادی دفترچه با آرم و نمادها ملی و مذهبی نموده اند. در این دفترچه ها که بنابر شنیده ها از کیفیت خوبی هم برخوردار است از عکس شهدا، نمادهای پیشرفت علمی مانند ماهواره امید و هم چنین برخی شخصیت های کارتونی استفاده شده است. تا اینجای کار قابل تقدیر است.

3-    اما نکته مهمی که غرض اصلی از این پست اشاره به آنست اینکه لوازم التحریر خود رسانهنیست بلکه فرآیند و نتیجه رسانه های دیگر است. برای تشریح این بحث به خاطره ای از تجربیات تبلیغی خودم اشاره میکنم. حدود هفت سال پیش برای اولین بار با گروهی از جوانان دبیرستانی در یک امامزاده که محل تبلیغی من به شمار می رفت آشنا شدم که امروزه اکثر انان جزء دوستان صمیمی من هستند. دوسه روزی از اشنایی اولیه من نگذشته بود که طبق برنامه ریزی های قبلی که توسط مدیریت آن مجموعه صورت گرفته بود در یک اردوی 48 ساعته که برای همان نوجوانان تدارک دیده شده بود شرکت کردم. بعد از برگشت از اردو احساس کردم که با یک اردوی دو روزه صد ها ساعت از نظر تبلیغی جلوتر هستم به این معنا که رفاقتی که در این اردو با این مجموعه حاصل شده بود شاید با ده ها منبر و مشاوره حاصل نمی شد. این رفاقت اولیه که البته بعدا هم استمرار یافت باعث شد که بشخصه با یک اصل تربیتی آشنا شوم و آن نیازمندی به رفاقت و محبوب شدن برای اثر گزاری مطمئن  وعظ و نصیحت است. حال اگر بخواهم با این پیش زمینه درباره لوازم التحریر سخن بگویم باید گفت که کودکان ما وقتی برای خرید چند وسیله اموزشی مراجعه می کنند گزینش انها بر اساس الگوهایی است که رسانه ها قبلا به ذهن انها تزریق کرده اند. به دیگر سخن از لحاظ اقتصاد فرهنگی زمانی یک دفترچه با عکس شهید همت و امثال او فروش خوبی خواهد داشت که این شخصیت قبلا به طرق مختلف ( مانند فیلم و کارتون) محبوب و مورد علاقه شده باشد که در این صورت کودک در راستای علاقه خود نه تنها دفترچه بلکه تمامی لوازم مورد نیاز اتاق خود را و حتی کاغذ های دیواری اتاق خود را منقش به عکس سردار خیبر خواهد کرد بدون اینکه اجباری در کار باشد و بدون اینکه ریالی ضرر اقتصادی به بخش تولیدی وارد شود.

4-    به طور نمونه می توانم به دو مورد موفق مثال بزنم و آن دفترچه های کارتون شکرستان و سریال مختارنامه است. کودکان قبلا از طریق رسانه دیداری ( کارتون شکرستان و سریال مختارنامه ) با شخصیت های مطابق با ارزشهای ملی و مذهبی آشنا شده اند. مخصوصا کارتون شکرستان که از نوعی طنز هم برخوردار است و برای اکثر بینندگان با طراوت و با مزه است. هم چنین بیننده کودک و نوجوان که سریال مختار نامه را دیده است سعی می کند خود را جای این شخصیت مقتدر و در عین حال متواضع بگذارد. این شخصیت ها قبلا در ذهن کودک با او رفیق شده اند و در این فرآیند دوست دارد که تصاویر محبوب خود را در کلیه لوازم و اثاث مربوط به خود ببیند. اما آیا در مورد شخصیت های دفاع مقدس این محبوب سازی انجام شده است؟ به نظر می رسد در مورد شهدا ابتدا باید فرآیندهای سمعی بصری طی شود و نقص گذشته جبران شود و الا نباید منتظر سرمایه گزاری بخش خصوصی در این زمینه بود چونکه عملا سهم قابل توجهی در این بازار نخواهد داشت. برای اینکه عکس یک شهید عرصه را بر عکس بن تن و میکی و موس و دیگر شخصیت های غریب و اجنبی تنگ کند قبلا باید در میدان کارتون و انیمیشن عرصه را برآنها تنگ کرده باشد.

5-    کوتاه اینکه فرزند من وقتی به مغازه یا نمایشگاه لوازم التحریر می رود نمی خواهد دوست یابی کند بلکه می خواهد اثری از دوستان قبلی خودبیابد.